Influência do excesso de peso e da obesidade infantil na aptidão física de acordo com o nível socioeconómico
DOI:
https://doi.org/10.47197/retos.v70.110830Palavras-chave:
Obesidade, excesso de peso, atividade física, aptidão física, nível socioeconômicoResumo
Introdução: A prevalência de excesso de peso e obesidade na infância tem vindo a aumentar.
Objectivo: O principal objectivo deste estudo foi analisar se o excesso de peso e a obesidade na infância, relacionados com o nível socioeconómico, determinam a aptidão física.
Metodologia: A amostra incluiu 3.279 crianças (1.634 rapazes e 1.645 raparigas) com idades compreendidas entre os 8 e os 9 anos, divididas em dois grupos de acordo com o rendimento bruto do agregado familiar disponível: grupo favorecido (n = 1.829) e grupo desfavorecido (n = 1.450). Foram obtidos dados antropométricos de peso e altura para calcular o Índice de Massa Corporal (z-score da OMS). Em relação à aptidão física, foram registadas a agilidade, a aptidão cardiorrespiratória e a força muscular.
Resultados: Os testes de campo mostraram um desempenho significativamente superior no grupo favorecido em comparação com o grupo desfavorecido: lançamento da bola 422,6 ± 102,9 cm vs 391,9 ± 106,7 cm, salto vertical 22,8 ± 7,7 cm vs 21,4 ± 6,1 cm, salto em comprimento 131,9 ± 24,1 cm vs 122,2 ± 23,1 cm, corrida em comprimento ziguezague 12,0 ± 5,1 seg vs 12,7 ± 5,2 seg, corrida de 20 m 4,6 ± 0,6 seg vs 4,8 ± 0,7 seg e teste de corrida de 20 m 12,3 ± 3,9 níveis vs 11,6 ± 3,6 níveis. Foram também encontradas diferenças significativas no IMC do grupo favorecido (17,3 ± 2,4) em comparação com o grupo desfavorecido (18,0 ± 3,2).
Conclusões: As crianças com um nível socioeconómico mais baixo apresentaram níveis mais elevados de excesso de peso e obesidade, o que contribuiu para um menor desempenho físico.
Referências
Aggarwal, B. & Jain, V. (2018). Obesity in Children: Definition, Etiology and Approach. Indian Journal of Pediatrics, 85: 463–71 https://doi.org/10.1007/s12098-017-2531-x
Ajuntament de Barcelona, Oficina Municipal de dades del Departament d’anàlisi. (2021) La Renda de les Llars de Barcelona, distribució per districtes, barris i seccions censals 2018. [cited 2022/03/07]; Available from: https://ajuntament.barcelona.cat/barcelonaeconomia/sites/default/files/LA%20RENDA%20DE%20LES%20LLARS_2018_juliol.pdf
Andrade Lara, K. E., Latorre Román, P. Ángel ., Párraga Montilla, J. A., Pincay-Lozada, J. L., Cabrera Linares, J. C., & Mayanquer Lara, A. A. . (2024). Asociación entre la condición física y el estado ponderal en escolares de Educación Primaria (Association between physical condition and weight status in primary school students). Retos, 51, 888–894. https://doi.org/10.47197/retos.v51.100788
Autret, K., & Bekelman, T. A. (2024). Socioeconomic Status and Obesity. Journal of the Endocrine Soci-ety, 8(11), bvae176. https://doi.org/10.1210/jendso/bvae176
Carvalho Dumith, S., Viana Ramires, V., Alves Souza, M., Souza Moraes, D., Godoy Petry, F., Soldera Oliveira, E., Viana Ramires, S. & Hallal, P.C. (2010). Overweight/obesity and physical fitness among children and adolescents. Journal of Physical Activity and Health, 7(5):641-8. https://doi.org/10.1123/jpah.7.5.641
Carrere, J., Sánchez, F., Ariza, C. & Serral, G. (2015). Guía d’exploració de la condició física en edat es-colar. Barcelona: Agència de Salut Publica de Barcelona. Available: https://www.aspb.cat/wp-content/uploads/2019/11/ASPB_guia-exploracio-fisica-edat-escolar.pdf
Chávez Erives, A. I. ., Ortiz Rodríguez, C. J. ., Islas Guerra, S. A., Trevizo, A. M., López-Alonso, S. J., & Gastélum-Cuadras, G. (2024). Prevalencia de sobre peso y obesidad en escuelas primarias por zonas socioeconómicas de la ciudad de Chihuahua (Prevalence of overweight and obesity in el-ementary schools by socioeconomic zones in socioeconomic zones of the city of Chihua-hua). Retos, 51, 778–781. https://doi.org/10.47197/retos.v51.99706
Currie, C., Molcho, M., Boyce, W., Holstein, B., Torsheim, T., & Richter, M. (2008). Researching health inequalities in adolescents: the development of the Health Behaviour in School-Aged Children (HBSC) family affluence scale. Social Science & Medicine, 66(6):1429–1436. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2007.11.024
Esmaeilzadeh, S., Kalantari, H.A. & Babak Nakhostin-Roohi, B. (2013).Cardiorespiratory fitness, activi-ty level, health-related anthropometric variables, sedentary behaviour and socioeconomic sta-tus in a sample of Iranian 7-11 years old boys. Biology of Sport, 30(1):67-71. https://doi.org/10.5604/20831862.1029825
Fang, K., Mu, M., Liu, K. & He, Y. (2019). Screen time and childhood overweight/obesity: a systematic review and meta‐analysis. Child: Care, Health and Development, 45(5):744-53. http://doi.org/10.1111/cch.12701
Gálvez, A.J. (2010). Medición y evaluación de la condición física: Batería eurofit. Revista digital ef-deportes, 14 (141) (https://efdeportes.com/efd141/bateria-de-test-eurofit.htm)
Harry, B.G., Ganzeboom, P.M., De Graaf, D. & Treiman, J. (1992). A standard international socio-economic index of occupational status. Social Science Research, 21(1): 1-56. https://doi.org/10.1016/0049-089X(92)90017-B
Hernández Sampieri, R, Fernandez Collado, C. & Baptista Lucio, P. (2014). Metodología de la investi-gación, 4th Ed. Madrid: Mc Graw Hill
Hobza, V., Hamrik, Z., Bucksch, J. & De Clercq, B. (2017). The Family Affluence Scale as an Indicator for Socioeconomic Status: Validation on Regional Income Differences in the Czech Republic. Inter-nationa Journal of Environmental Research and Public Health, 14(12): 1540. https://doi.org/10.3390/ijerph14121540
Hollingshead, A.B. Four Factors Index of Social Status. Unpublished working paper. Department of Sociology. Yale University. 1975 [cited 2022/09/29]; Available from: https://www.academia.edu/9608051/1975_Hollingshead_SES_Four_factor_index_of_social_status
Jiménez Pavón, D., Ortega, F.P., Ruiz, J.R., España Romero, V., García Artero, E., Moliner Urdiales, D., Gómez Martínez, S., Vicente Rodríguez, G., Manios, Y., Béghin, L., Répasy, J., Sjöstrom, M., Moreno, L.A., González Gross, M. & Castillo, M.J.; HELENA Study Group. (2010). Socioeconomic status influences physical fitness in European adolescents independently of body fat and physi-cal activity: the HELENA study. Nutrición Hospitalaria, 25(2):311-6.
Kyle, T.K., Dhurandhar, E.J. & Allison, D.B. (2016). Regarding obesity as a disease: evolving policiesand their implications. Endocrinology and Metabolism Clinics of North America, 45:511–520. https://doi.org/10.1016/j.ecl.2016.04.004
Marques, A., Henriques-Neto, D., Peralta, M., Martins, J., Gomes, F., Popovic, S., Masanovic, B., Demetri-ou, Y., Schlund, A. & Ihle, A. (2021). Field-Based Health-Related Physical Fitness Tests in Chil-dren and Adolescents: A Systematic Review. Frontiers in Pediatrics, 9:640028. http://doi.org/10.3389/fped.2021.640028
Merino-De Haro, I., Mora-Gonzalez, J., Cadenas-Sanchez, C., Borras, P.A., Benito, P.J., Chiva-Bartoll, O., Torrijos-Niño, C., Samaniego-Sánchez, C., Quesada-Granados, J.J., Sánchez-Delgado, A., Dorado-García, C., García-Martínez, J.M., Vicente-Rodríguez, G., Labayen, I. & Ortega, F.B., PREFIT pro-ject group. (2019). Higher socioeconomic status is related to healthier levels of fatness and fit-ness already at 3 to 5 years of age: The PREFIT project. Journal of Sports Sciences, 37(12):1327-37. https://doi.org/10.1080/02640414.2018.1558509
Miller, A. L., Lumeng, J. C. & LeBourgeois, M. K. (2015). Sleep patterns and obesity in childhood. Cur-rent opinion in endocrinology, diabetes, and obesity, 22(1): 41–47. https://doi.org/10.1097/MED.0000000000000125
Moreno, L. A., Gottrand, F., Huybrechts, I., Ruiz, J. J., González-Gross, M., DeHenauw, S., on behalf of the HELENA Study Group (2014). Nutrition and Lifestyle in European Adolescents: The HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence) Study. Advances in Nutrition, 5 (5): 615S-623S https://doi.org/10.3945/an.113.005678
Moens, E., Braet C., Bosmans, G. & Rosseel, Y. (2009). Unfavourable family characteristics and their associations with childhood obesity: A cross-sectional study. European Eating Disorders Re-view, 17:315-23. https://doi.org/10.1002/erv.940
Ortega, F.B., Artero, E.G., Ruiz, J.R., Vicente-Rodriguez, G., Bergman, P., Hagstromer, M., et al. (2008). Reliability of health-related physical fitness tests in European adolescents. The HELENA Study. International Journal of Obesity, 32:S49–S57. http://doi.org/10.1038/ijo.2008.183
Riebe, D., Ehrman, J.K., Liguori, G. et al. (2008) American College of Sports Medicine. ACSM´s guide-lines for exercise and prescription. 10th ed. Philadelphia: Wolter Kluwer.
Rodríguez, X., Castillo, O., Tejo, J. & Rozowski, J. (2014). Somatotype of high performance athletes of Santiago, Chile. Revista chilena de nutrición, 41 (1): 102-18. http://dx.doi.org/10.4067/S0717-75182014000100004
Sánchez-Martínez, F., Torres Capcha, P., Serral Cano, G., Valmayor Safont, S., Castell Abat, C. & Ariza Cardenal, C. Grupo de Evaluación del Proyecto POIBA. (2016). Factores asociados al sobrepeso y la obesidad en escolares de 8 a 9 años de Barcelona. Revista Española de Salud Pública,90: e1-e11
Sánchez-Martínez, F., Juárez, O., Serral, G., Valmayor, S., Puigpinós, R., Pasarín, M.I., Díez, E. & Ariza, C. (2018). Evaluation Group of the POIBA Project. A childhood obesity prevention programme in Barcelona (POIBA Project): Study protocol of the intervention. Journal of Public Health Re-search, 7:1129 https://doi.org/10.4081/jphr.2018.1129
Serra-Paya, N., Ensenyat Solé, A. & Blanco Nespereira, A. (2014). Multi-Disciplinary an Uncompetitive Intervention in Public Health for the Treatment of Sedentary and Overweight or Obese Chil-dren: Nereu Programme. APUNT’s d’Educació Física, 117:7-http://dx.doi.org/10.5672/apunts.2014-0983.cat.(2014/3).117.01
Serral-Cano, G., Bru Ciges, R., Sánchez-Martínez, F. & Ariza Cardenal, C. Grupo de Evaluación del Proy-ecto POIBA. (2019). Sobrepeso y obesidad infantil según variables socioeconómicas en esco-lares de tercero de primaria de la ciudad de Barcelona. Nutrición Hospitalaria, 36(5):1043-48 https://dx.doi.org/10.20960/nh.02205
Shishehbor, M.H, Gordon-Larsen, P., Kiefe, C.I. & Litaker, D. (2018) Association of Neighborhood Soci-oeconomic Status with Physical Fitness in Healthy Young Adults: The Coronary Artery Risk De-velopment in Young Adults (CARDIA) Study. American Heart Journal, 55: 699-705. http://dx.doi.org/10.1016/j.ahj.2007.07.055
Sobradillo, B., Aguirre, A., Aresti, U., Bilbao, A., Fernández Ramos, A., Lizárraga, A., Lorenzo, H., Ma-dariaga, L., Rica, I., Ruiz, I., Sánchez, E., Santamaria, C., Serrano, J.M., Zabala, A., Zurimendi, B. & Hernández, M. (2011). Curvas de Crecimiento (longitudinal y transversal). Fundación Faustino Orbegozo Eizaguirre. [cited 2022/09/29]; Available from: https://www.aepap.org/sites/default/files/documento/archivos-adjuntos/f_orbegozo_04.pdf
Story, M., Kaphingst, K.M., Robinson-O’Brien, R. & Glanz, K. (2008). Creating healthy food and eating environments: Policy and environmental approaches. Annual Review of Public Health, 29:253–72. https://doi.org/10.1007/s12098-017-2531-x
Talaei, M., Rabiei, K., Talaei, Z., Amiri, N., Zolfaghari, B., Kabiri, P., & Sarrafzadegan, N. (2013). Physical activity, sex, and socioeconomic status: A population based study. ARYA Atherosclerosis, 9(1): 51-60.
Vilchis-Gil, J., Galván-Portillo, M., Klünder-Klünder, M., Cruz, M. & Flores-Huerta, S. (2015). Food hab-its, physical activities and sedentary lifestyles of eutrophic and obese school children: a case-control study. BMC public health, 15: 124. https://doi.org/10.1186/s12889-015-1491-1
Walters, S. & Suhrcke, M. (2005). Socioeconomic inequalities in health and health care access in cen-tral and eastern Europe and the CIS: a review of the recent literature. WHO/EURO:2005-4079-43838-61724. [cited 2022/09/29]; Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/350352
Wang, J. & Geng, L. (2019). Effects of Socioeconomic Status on Physical and Psychological Health: Life-style as a Mediator. International Journal of Environmental Research in Public Health, 16(2):281. https://doi.org/10.3390/ijerph16020281
World Health Organization (WHO). (2011). Body mass index-for-age (BMI-for-age) (who.int)). [cited 2022/08/15]; Available from: https://www.who.int/toolkits/child-growth-standards/standards/body-mass-index-for-age-bmi-for-age
Downloads
Publicado
Como Citar
Edição
Secção
Licença
Direitos de Autor (c) 2025 Myriam Guerra-Balic, Josep Cabedo Sanroma, Francesca Sánchez-Martínez, Gemma Serral-Cano, Josep Sánchez-Malagón, Carles Ariza-Cardenal

Este trabalho encontra-se publicado com a Licença Internacional Creative Commons Atribuição-NãoComercial-SemDerivações 4.0.
Autores que publicam nesta revista concordam com os seguintes termos:
- Autores mantém os direitos autorais e assegurar a revista o direito de ser a primeira publicação da obra como licenciado sob a Licença Creative Commons Attribution que permite que outros para compartilhar o trabalho com o crédito de autoria do trabalho e publicação inicial nesta revista.
- Os autores podem estabelecer acordos adicionais separados para a distribuição não-exclusiva da versão do trabalho publicado na revista (por exemplo, a um repositório institucional, ou publicá-lo em um livro), com reconhecimento de autoria e publicação inicial nesta revista.
- É permitido e os autores são incentivados a divulgar o seu trabalho por via electrónica (por exemplo, em repositórios institucionais ou no seu próprio site), antes e durante o processo de envio, pois pode gerar alterações produtivas, bem como a uma intimação mais Cedo e mais do trabalho publicado (Veja O Efeito do Acesso Livre) (em Inglês).
Esta revista é a "política de acesso aberto" de Boai (1), apoiando os direitos dos usuários de "ler, baixar, copiar, distribuir, imprimir, pesquisar, ou link para os textos completos dos artigos". (1) http://legacy.earlham.edu/~peters/fos/boaifaq.htm#openaccess